بازی‌های کارتی، تخته‌ای و… می‌توانند از بهترین تجربیات دوستان در کنار هم باشند. علاوه بر آن، احساس لمس وسایل بازی و حرکت دادن یا انداختن و برداشتن آنها، نوعی وابستگی و خاطره در بین بازیکنان ایجاد می‌کند که در بازی‌های دیجیتال دیده نمی‌شوند. چقدر خوب است که به نوجوانان و جوانان و حتی بزرگسالان، لذت دوران گذشته را یادآوری کرده و همچنین مهارت‌های خاص با هم بودن را در نسل‌های جدید تقویت کنیم.
به همین دلیل و نیز به خاطر این که تصور می‌کنم، لحظات بازی از بهترین لحظه‌هایی‌ست که انسان می‌تواند سپری کند، سعی کردم که یک بازی کارتی –تا حد توان متفاوت- طراحی کنم.
این بازی را به علت علاقهٔ خاصی که به رباعیات خیام و شخصیت بزرگ او دارم، به طور کلی بر اساس فلسفهٔ زندگی خیام ساختم.
بازی خیام، یک بازی کارتی برای افراد بالای ۱۲ سال است که به صورت ۴ نفره بازی می‌شود. بازیکنان روبرو با هم یار هستند. هر بسته شامل ۵۲ کارت است. ۴ دسته کارت ۱۲ تایی و ۴ کارت ویژه.
مفاهیم و عناوین بازی همه و همه بر اساس ۳ موضوع اصلی مرتبط با زندگی خیام انتخاب شده‌اند. او علاوه بر تبحر در سرودن رباعیات، یک ریاضیدان و منجم برجسته بود:
۱- رباعیات ۲- ریاضیات ۳-نجوم
رباعیات:
- ۴ گروه کارت با توجه به واژه‌های پُر کاربرد رباعیات خیام، این گونه نامگذاری شده‌اند: ۱- سبزه ۲- کوزه ۳- زمانه ۴- باده
- ۴ کارت ویژه نیز بر اساس فلسفه و دید ویژهٔ او این گونه نامیده می‌شوند: ۱- دوزخ ۲- بهشت ۳- خیام ۴- اجل
- بر روی هر از کدام از کارتها، یک رباعی خیام با فونت فارسی زیبا، نقش بسته است. این رباعی همواره نام کارت را در خود دارد. (به عنوان مثال: ای دل چو «زمانه» می‌کند غمناکت… بر روی یکی از کارتهای زمانه.)
- در بخشی از بازی، بازیکنان باید رباعیات روی کارتها را بخوانند تا بازی جنبهٔ ادبی خود را نیز داشته باشد.
ریاضیات:
- کارتها دارای امتیازات مثبت و منفی هستند و برای بردن در هر دست، بازیکنان باید متوجه ارزش کارتها باشند و نتیجهٔ بازی نیز از جمع و تفریق این امتیازها به دست می‌آید.
نجوم:
- تعداد کارتهای اصلی ۱۲ عدد به نشانهٔ ۱۲ ماه سال و تعداد کارتهای ویژه، ۴ عدد به نشانهٔ ۴ فصل سال است که اشاره‌ای به گاهشماری دقیق خیام دارد.
تا به اینجا مشخص شده است که شما علاوه بر داشتن یک دست کارت بازی کاملا ایرانی، یک مجموعه از «رباعیات خیام» را نیز با خود خواهید داشت که می‌توانید هم در حین بازی و هم در مواقع دیگر، گریزی رندانه به آن زده و از زیبایی روح‌افزای فلسفه و ادبیات خیام لذت ببرید. نیز می‌توانید با بُر زدن کارتها، بهترین و تصادفی‌ترین «فال خیام» را بگیرید!
فال خیام، دیوان رباعیات و بازی دورهمی همه در یک بسته!
معرفی کارتها:
- کارتهای سبزه که با رنگ سبز و از شمارهٔ ۱ تا ۱۲ مرتب شده‌اند، هیچ امتیازی ندارند و فقط هنگامی بازی می‌شوند که کارت زمینه یا نفر اول، سبزه بوده باشد. در صورتی که هیچ کارت سبزه‌ای در دست بازیکن نباشد، باید بین کارتهای زمانه و باده (مثبت و منفی) یک کارت را انتخاب کند. در صورتی که نه کارت سبزه و نه زمانه و نه باده هیچ کدام را نداشته باشند می‌توانند یک کارت دلخواه بازی کنند.
- کارتهای کوزه که با رنگ قهوه‌ای و از شمارهٔ ۱ تا ۱۲ مرتب شده‌اند، هیچ امتیازی ندارند و فقط هنگامی بازی می‌شوند که کارت زمینه یا نفر اول، کوزه بوده باشد. در صورتی که هیچ کارت کوزه‌ای در دست بازیکن نباشد، باید بین کارتهای زمانه و باده (مثبت و منفی) یک کارت را انتخاب کند. در صورتی که نه کارت کوزه و نه زمانه و نه باده هیچ کدام را نداشته باشند می‌توانند یک کارت دلخواه بازی کنند.
- کارتهای زمانه که با رنگ آبی و از شمارهٔ ۱ تا ۱۲ مرتب شده‌اند، ۲ امتیاز منفی دارند و فقط هنگامی بازی می‌شوند که کارت زمینه یا نفر اول، زمانه یا باده بوده باشد. در صورتی که هیچ کارت زمانه یا باده‌ای در دست بازیکن نباشد، باید یک کارت دلخواه بازی کند.
- کارتهای باده که با رنگ قرمز و از شمارهٔ ۱ تا ۱۲ مرتب شده‌اند، ۳ امتیاز مثبت دارند و فقط هنگامی بازی می‌شوند که کارت زمینه یا نفر اول، باده یا زمانه بوده باشد. در صورتی که هیچ کارت باده یا زمانه‌ای در دست بازیکن نباشد، باید یک کارت دلخواه بازی کند.
- کارت دوزخ که با رنگ نارنجی مشخص شده است، ۷ امتیاز منفی دارد و می‌تواند به جز کارت اول، هر موقع و در هر زمانی بازی شود.
- کارت بهشت که با رنگ بنفش مشخص شده است، ۷ امتیاز مثبت دارد و می‌تواند به جز کارت اول، هر موقع و در هر زمانی بازی شود.
- کارت خیام که با رنگ زرد مشخص شده است، ۱۰ امتیاز مثبت دارد و می‌تواند به جز کارت اول، هر موقع و در هر زمانی بازی شود.
- کارت اجل که با رنگ سیاه مشخص شده است، ۱۵ امتیاز منفی دارد و می‌تواند به جز کارت اول، هر موقع و در هر زمانی بازی شود.
تبصره: بازیکنان نمی‌توانند کارتهای ویژه را به عنوان اولین کارت هر دست بازی کنند، مگر هنگامی که هیچ کارت دیگری نداشته باشند. به بیان دیگر یک دست نمی‌تواند با کارتهای ویژه شروع شود.
تبصره ۲: در قانون بازی و نمودار پایین، «کارت دلخواه» می‌تواند شامل کارتهای ویژه هم بشود. به عنوان مثال اگر کارت اول کوزه بوده و بازیکنی نه کوزه و نه زمانه و نه باده هیچکدام را ندارد، اما کارتهایی که در دستش هستند، یک کارت ویژه و یک کارت سبزه است، او اجباری به بازی کردن کارت ویژه ندارد و تصمیم با خودش است که کدام کارت را به دلخواه بازی کند.
تعامل کارتها:
- کارتهای شماره‌دار، بر مبنای شماره‌شان بر دیگر کارتها، برتری خواهند داشت. نوع کارت در ارزش عددی آن اثری ندارد. به عنوان مثال کارت ۹ زمانه با وجود این که ۳ امتیاز منفی دارد، دستی که شامل کارتهای ۷ باده، ۸ کوزه و ۳ سبزه باشد را می‌بَرَد یا باید ببرد. عدد بزرگتر، همیشه برنده است.
تبصره: اگر دو یا سه کارت هم‌عدد در یک دست بازی باشد، به ترتیب آن کارتی برنده است که امتیاز بیشتری دارد. (اول باده، بعد سبزه، بعد کوزه و بعد زمانه)
- کارت دوزخ بالاتر از هر کدام از کارتهای ۱۲ تایی‌ست و می‌توان به اصطلاح آن را کارت شمارهٔ ۱۳ نامید. کارت دوزخ تمام دستهای شامل کارتهای ۱۲ گانه را می‌بَرَد، اما برای برندهٔ دست، ۷ امتیاز منفی به بار می‌آورد.
- کارت بهشت بالاتر از هر کدام از کارتهای ۱۲ تایی و کارت دوزخ است و می‌توان به اصطلاح آن را کارت شمارهٔ ۱۴ نامید. کارت بهشت تمام دستهای شامل کارتهای ۱۲ گانه و کارت دوزخ را می‌بَرَد و برای برندهٔ دست ۷ امتیاز مثبت به بار می‌آورد.
- کارت خیام بالاتر از هر کدام از کارتهای ۱۲ تایی و کارتهای دوزخ و بهشت است و می‌توان به اصطلاح آن را کارت شمارهٔ ۱۵ نامید. کارت خیام تمام دستهای شامل کارتهای ۱۲ گانه و کارتهای دوزخ و بهشت را می‌بَرَد و برای برندهٔ دست ۱۰ امتیاز مثبت به بار می‌آورد.
تبصره: به محضی که بازیکنی کارت خیام را بازی کند، هر کدام از بازیکنان باید یک رباعی نوشته شده بر روی یکی از کارتهای دست خود را به صورت دلخواه بخوانند. (این کار با توجه به وجود عبارات سبزه، کوزه، زمانه و باده در متن رباعی‌ها باعث لو رفتن نوع کارت بازیکنان خواهد شد. بازیکنان حریف می‌توانند حداقل از یکی از کارتهای حریفشان با خبر شوند و یارهای روبروی هم نیز می‌توانند به هم برسانند که چه کارتی دارند و یا می‌خواهند که یارشان چه کارتی را بازی کند. اما این «رساندن» باید فقط محدود به خواندن رباعی باشد. اگر بازیکنی رباعی روی کارت ویژهٔ خود را بخواند، وضعیت بسیار جالبی رخ خواهد داد!)
- کارت اجل بالاتر از تمام کارتهای بازیست و می‌توان به اصطلاح آن را کارت شمارهٔ ۱۶ نامید. کارت اجل تمام دستهای بازی را می‌بَرَد، اما برای برندهٔ دست ۱۵ امتیاز منفی به بار می‌آورد.
فلسفهٔ خیامی در تعاریف بازی:
یکی از ویژگی‌های بارز فلسفهٔ خیام، ناپایداری و بی‌ثباتی دنیا و درماندگی بشر در فهم علل و دلایل وقوع اتفاقات عالم است. با تمام دانش و تلاش بشر، هنوز انسان در برابر ناملایمات و وقایع این جهان، بی‌دفاع است. هر اتفاق خوشایندی ممکن است در طرفه‌العینی، به تجربهٔ ناگواری بَدَل شده و نیز اوضاع جهان در چشم‌بر‌هم‌زدنی دگرگون شود. تنها راهی که خیام سرانجام می‌تواند ارائه کند، پذیرش جهان به همان صورتیست که هست و گاهی پناه بردن به فراموشی و غنمیت شمردن دَم.
به همین دلیل بود که در طراحی این بازی، کارت زمانه، امتیاز منفی و کارت باده امتیاز مثبت دارد. دوزخ و بهشتی که خیام بارها به آنها اشاره کرده و آنها را رویایی بیش نمی‌داند، امتیازهای یکدیگر را خنثی می‌کنند و خیام، بالاتر از آنها و در حکم یک دانای کل در کارت خیام تصویر می‌شود که خودش زیر سلطهٔ فراری‌ناپذیر اجل درمی‌مانَد. هیچ مفرّی و گریزی از اجل نیست و او با بالاترین کارت، حاکم بلامنازع بازی است. اما این حکومت ازلی و ابدی، عواقب خودش را دارد و بار ۱۵ امتیاز منفی بر گُردهٔ صاحبش آوار می‌کند.
روش بازی:
هر بازیکن (در بازی ۴ نفره) ۱۳ کارت دریافت می‌کند، کارتهای عادی و ویژه از پشت هیچ تفاوتی با هم ندارند. نحوهٔ توزیع کارتها، به صورت تک‌تک از سمت راستِ پخش‌کنندهٔ کارتهاست که در هر نوبت بازی، فارغ از نتیجهٔ برد و باخت در جهت عکس حرکت عقربه‌های ساعت تغییر می‌کند.
بازیکن سمت راست پخش‌کننده که در هر دست، بازی را شروع می‌کند، می‌تواند هر کارتی را که تمایل دارد بازی کند (به جز کارتهای ویژه). اما باید به امتیاز کارتها و اثرات مثبت و منفی آنها توجه داشته باشد. همچنین بازیکنان باید متوجهٔ بازی یار مقابل خود و حریفان نیز باشند. به مرور باید دریابند که یارشان چه کارت یا کارتهایی دارد و حریفان چطور می‌توانند علیه آنها متحد شوند. چه کارتهایی رفته است و چه کارتهایی باقی مانده است. با بازی کردن چه کارتی ممکن است از حریف منفی بخورند و یا چه کارتی بازی کنند که یارشان به آنها مثبت بزند.
بازیکنان دیگر که از سمت راست بازیکن اول، بازی را ادامه می‌دهند باید بر اساس قوانینی که در بالا نوشتیم بازی کنند. همچنان آنها هم باید متوجه امتیازهای کارتها باشند.
وقتی ۴ کارت (در بازی ۴ نفره) بر روی زمین بازی انداخته شد، نفری که کارتش، بیشترین عدد را دارد باید دست را جمع کند. به عنوان مثال، وقتی کارتهای ۳ سبزه، ۶ سبزه، ۸ زمانه و ۱۲ باده روی زمین هستند، بازیکنی که کارت ۱۲ باده را انداخته باید دست را جمع کند و دست بعدی را نیز خود او شروع خواهد کرد.
در مثال بالا، شخص برندهٔ دست، صفر امتیاز از کارتهای سبزه و ۲- امتیاز از کارت زمانه و ۳+ امتیاز از کارت باده دریافت کرده است که در مجموع مساوی ۱ می‌شود. اگر او ۳ کارت باده را جمع کرده بود، می‌توانست ۹ امتیاز مثبت برای خود در نظر بگیرد.
بازی به همین ترتیب ادامه پیدا می‌کند تا یک دست کارت تمام شود. امتیازها در پایان دست نوشته شده و دست بعد آغاز می‌شود. نفر سمت راستِ پخش‌کنندهٔ قبلی، کارتهای دست جدید را باز هم به صورت تک‌تک پخش خواهد کرد.
همان طور که در بخش «تعامل کارتها» نوشتیم، اگر کارتهای کوزه و سبزه، اول بازی شوند بقیهٔ بازیکنان هم باید همان کارتها را بازی کنند، اما وقتی که نفر اول کارت کوزه بازی کرده و بازیکن دیگر هیچ کارت کوزه‌ای ندارد می‌تواند با توجه به این که دست به نفع خودش و یارش و یا تیم مقابل است به اصطلاح «منفی بزند» و یا «مثبتش کند». یعنی اگر دست به نفع خودشان است کارت باده بازی کند و اگر به نفع حریف، کارت منفیِ زمانه.
اما اگر بازیکن اول کارت زمانه یا باده بازی کند، بازیکنان می‌توانند با توجه به شرایط بازی یکی از کارتهای باده یا زمانهٔ خود را بازی کنند. به عنوان مثال اگر نفر اول کارت زمانه بازی کند، بازیکن دوم حتی اگر کارت زمانه داشته باشد، می‌تواند کارت باده بازی کند و همچنین نفرات بعد. این حالت به این دلیل اضافه شده که کارتهای منفی و مثبت در تعامل همیشگی و بازیکنان در حال محاسبهٔ سود و ضرر خود باشند. گاهی این کار به قربانی کردن به ناچار کارتهای مثبت و یا منفی زدن به تیم خودی هم منجر می‌شود که خب چاره‌ای نیست و اصل بازی بر همین اساس است!
ادامهٔ قوانین، هدف، امتیازدهی و نحوهٔ پایان بازی در صفحهٔ بعد:
