این نوشتار پیش از عرضهٔ فونتهای متن و تیتر سیاوش هزاره نوشته شده بود. حالا دیدن فونتهای هزاره و مقایسهٔ آنها با این ۱۰ فونت را به شما واگذار می‌کنم 😀
در این نوشتار سعی دارم که به بررسی هنری و فنی فونتهای فارسی که در سالهای اخیر توسط طراحان جوان به دنیای حروف فارسی اضافه شده، بپردازم. مسلمن در برخی موارد فاکتورهایی که در نظر گرفته شده ممکن است سلیقه‌ای و بازتاب نظرات شخصی نگارنده باشد. تجربه نشان داده است که مباحث تخصصی طراحی حروف چون کرنینگ، هینتینگ، تنظیم متریک و ترکینگ، کدپوینت، کامپوننت و هندسه‌ی حروف و مناسبات آنها با بیس‌لاین و اِکس‌هایت و نیز ورود به فیچرهای اپن‌تایپ (کالت، سالت، لیگچر، مارک تو مارک، سابستیتوشن،…) و مانند اینها برای مخاطب عادی (و حتی حرفه‌ای غیر طراح حروف) که در بیشتر مواقع تنها به دنبال شناختن فونتهای جدید و استفاده از آنها در امور طراحی یا برنامه‌نویسی خویش است، می‌تواند خسته‌کننده باشد. به همین دلیل این نوشته با زبانی ساده به معرفی و بررسی این فونتها می‌پردازد.
با این وجود در بیشتر موارد سعی شده با ارائه‌‌ی تصاویر و نمونه‌هایی به اثبات مدعا از طریق فنی و تکنیکی کمک شود و نیز بخشی از تصمیم‌گیری و قضاوت نیز به خواننده واگذار شود.
سعی دارم که به مرور این متن را با فونتهای فارسی تازه و اطلاعات جدیدتر، به روز کنم.
برای این کار ۱۰ فاکتور مختلف را برای هر فونت در نظر گرفته و برای این که به هیجان بحث افزوده شود، هر فاکتور ۱۰ امتیاز دارد که در مجموع به فونت کامل و حرفه‌ای ۱۰۰ امتیاز کامل تعلق خواهد گرفت. تمام طراحان فونت چه آنها که فونتهایشان در این نوشته حاضر است و چه آنان که به هر دلیل امکان بررسی فونتهایشان را نداشته‌ام، می‌توانند نظرات تکمیلی خود را درباره‌ی فونت خود یا دیگر طراحان ارسال کنند. امید است که چنین نوشتارهایی بتواند به فضای باز نقد بیانجامد و علاوه بر پرداختن به جنبه‌های مثبت و پیشروی فونتهای فارسی موج نو، یاری‌گر بهتر و زیباتر شدنشان نیز باشد. این مطلب همچنین به هیچ عنوان قصد بی‌احترامی یا کم‌ارزش تلقی کردن زحمات طراحان فونت فارسی را ندارد. در صورت بروز هر گونه اشتباه یا خطا در اطلاعاتی که در این نوشتار در باره‌ی فونتها منتشر شده است، لطفن به بنده اطلاع بدهید تا با نام شما به عنوان اصلاحیه منتشر شود. در اینجا باید اشاره کنم که در این متن به عنوان مثال به فونت دیبا اثر دامون خانجانزاده پرداخته نمی‌شود، چون هدف بررسی فونتهای مخصوص نشر رومیزی و نوشتار است؛ با نگاهی به امکان استفاده‌ی آنها در وب. (البته این فونتها می‌توانند وزن‌های مختلفی داشته باشند، اما همچنان باید فونتهای مخصوص متن باشند و نه صرفن تیتر.) این فاکتورهای دهگانه عبارتند از:
- خوانایی در سایز کوچک
- وزن‌های متنوع
- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی
- دو زبانه بودن
- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت
- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی
- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات
- نوآوری
- زیبایی
- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید
درباره‌ی فاکتور آخر باید اضافه کنم که دلیل بررسی رایگان، قابل خرید یا انحصاری بودن فونتها این است که در مجموع بتوانیم میزان در دسترس بودن فونتها را نیز بسنجیم. به همین دلیل در انتهای متن و هنگام جمع‌بندی امتیازات، یک بار کل ۱۰ فاکتور و امتیاز از ۱۰۰ و بار دیگر ۹ فاکتور بدون فاکتور دهم محاسبه خواهد شد. (در حالت دوم به تمام فونتها ۱۰ امتیاز فاکتور آخر خود به خود افزوده می‌شود.) بررسی فونتها به ترتیب حروف الفبای لاتین و قرار گرفتنشان در لیست فونت نرم‌افزارها، انجام می‌شود که تقدم و تاخری ایجاد نشود.
نکته: بنده هیچ سود و زیانی از برتری یا نقص احتمالی یک فونت، نخواهم برد و اسپانسر یا حامی فرد یا گروه خاصی هم نیستم. بنابراین این نوشتار مانند صدها نوشته‌ی مشابه که به طور روزانه در سایت‌ها و نشریات سراسر دنیا منتشر و چاپ می‌شود، تنها بازتاب دهنده‌ی نظرات نویسنده است. گرچه همان طور که ذکر شد، تلاش شده به جز فاکتورهای «نوآوری» و «زیبایی» که می‌تواند از دید بینندگان مختلف متفاوت باشد در بقیه‌ی موارد مستندات از طریق «متن نمونه» یکسانی که در پوینت ثابت و نرم‌افزار واحد برای تمام فونتها به کار گرفته شده، ارائه شود.
۱- فونت Harir:
این فونت توسط بهمن اسلامی طراحی شده است. حریر در وبسایت تایپو‌تِک برای خرید عرضه شده است. این فونت سعی دارد دید جدید و شسته‌ای به خط نسخ داشته باشد. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه مشکلاتی دارد که در تصویر مشخص است. (۸/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت در ۶ وزن معمولی، بولد، معمولی کپشن، بولد کپشن، معمولی دیسپلی و بولد دیسپلی عرضه شده است. (۱۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
لیگچر «ریال» و «ـ» یا به اصطلاح تطویل، همچنین «أ» در این فونت طراحی نشده است. اعداد و نشانه‌ها به جز عدد «۶» تقریبن متناسب و بدون مشکل هستند. (۷/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است. (۱۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌ها تقریبن با هم هماهنگ و به اصطلاح یک‌دست هستند. گلیف «م» کمی زاویه‌دار به نظر می‌رسد. (۸/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت را به سختی می‌توان در فضای وب مورد استفاده قرار داد و در زمینه‌ی نشر رومیزی هم در اندازه‌های کوچک می‌تواند مشکل‌ساز باشد. (۵/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
در این مورد مشکلاتی وجود دارد که در تصویر نشان داده شده است. (۷/۱۰)
۸- نوآوری:
این فونت در این زمینه امتیاز متوسطی می‌گیرد. (۶/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۵/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت به صورت رایگان عرضه نشده است و برای استفاده از آن علاوه بر پرداخت مبلغی برای خرید، باید لایسنس متناسب جهت استفاده در امور تجاری مختلف تهیه کنید و چون فروشنده در خارج از کشور است، باید برای داشتن کل وزنها، مبلغ ۵۱۰ یورو (حدود ۲ میلیون تومان) تنها برای استفاده ۱ کاربر (پرینت و وب) بپردازید. (۰/۱۰)
پیشنهاد: فونت حریر در ایران با قیمت مناسبی برای کاربر ایرانی نیز عرضه شود. آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود. با توجه به دو زبانه بودن و داشتن وزن‌های متعدد، چنین امتیازی نشان از مشکلات زیاد این فونت دارد.
۲- فونت IranSharp:
این فونت توسط مسلم ابراهیمی طراحی شده است. در این فونت طراح تلاش کرده که دید نویی به نسخ داشته باشد. این فونت در واقع در مرز بین یک فونت مخصوص فضای وب و نشر رومیزی در حال حرکت است. در ابتدا تصمیم داشتم به خانواده‌ی فونت ایران بپردازم، اما آقای ابراهیمی پیشنهاد دادند که به ایران‌شارپ که بر خلاف ایران هنوز در وضعیت بتا نیست پرداخته شود. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه خوب عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت هنوز وزن دیگری ندارد. اما طراح بنا دارد که مانند خانواده‌ی ایران، وزن‌های اضافی را به آن بیافزاید. ( ۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
گلیف‌هایی را نیافتم که در این فونت موجود نباشد. البته طراحی اعداد ۲ و ۳ و ۴ به نظر متفاوت از بقیه‌ی اعداد و بی‌تناسب با بقیه‌ی گلیف‌هاست. لیگچر «ریال» کمی فشرده است. (۸/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است و نکته‌ی جالب توجه آن موجود بودن گلیف‌های لاتین به تناسب و هموزن با گلیف‌های فارسی ست. (۱۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌ها به جز موارد خاصی کاملن هماهنگ هستند. گلیف‌های «ی»، «ل» و «م» پایانی کمی غریب هستند. (۸/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت می‌تواند در فضای وب نیز مورد استفاده قرار بگیرد. در این فونت تلاش شده مشکلاتی که خانواده‌ی ایران در خوانایی در وب و اپلیکیشن داشته رفع شود، اما هنوز ایران‌سنس بهتر عمل می‌کند. (۹/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه مشکلات کوچکی دارد که در تصویر مشخص است. (۹/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت ایران می‌تواند نمره‌ی خوبی در این زمینه دریافت کند. (۸/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. (۷/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت به صورت رایگان عرضه نشده است و برای استفاده از آن علاوه بر پرداخت مبلغی برای خرید، باید لایسنس متناسب جهت استفاده در امور تجاری مختلف تهیه کنید. (۵/۱۰)
پیشنهاد: وزن‌های جدید فونت ایران‌شارپ نیز عرضه شود. آپدیت جدیدی جهت بهبود فونت ارائه شود.
۳- فونت IranSans:
این فونت نیز همان طور که در بالا اشاره شد توسط مسلم ابراهیمی برای وب و اپلیکیشن طراحی شده است. تا پیش از ورود این فونت، طراحان سایت‌ها و وبلاگ‌ها و اپلیکیشن‌ها از فونتهای تاهوما یا یکان و این اواخر نسیم بهره می‌بردند. با هم به بررسی این فونت می‌پردازیم:
۱- خوانایی در سایز کوچک:
این فونت در این زمینه بسیار خوب عمل می‌کند. (۱۰/۱۰)
۲- وزن‌های متنوع:
این فونت در ۵ وزن مختلف اولترا لایت، لایت، ساده، مدیوم و بولد ارائه شده است. (۱۰/۱۰)
۳- اعداد، نشانه‌ها و گلیف‌های اضافی:
گلیف‌هایی را نیافتم که در این فونت موجود نباشد. (۱۰/۱۰)
۴- دو زبانه بودن:
این فونت دو زبانه است و نکته‌ی جالب توجه آن موجود بودن گلیف‌های لاتین به تناسب و هموزن با گلیف‌های فارسی ست. حروف لاتین این فونت بنا بر نوشته‌ی طراح از روی فونت Roboto برداشته شده است. (۱۰/۱۰)
۵- گلیف‌های متناسب و هماهنگ با کل فونت:
گلیف‌های این فونت تقریبن هماهنگ هستند. (۹/۱۰)
۶- امکان استفاده‌ی همزمان در وب و نشر رومیزی:
این فونت به خوبی می‌تواند در فضای وب مورد استفاده قرار بگیرد. اما به دلیل طراحی مخصوص وب، به نظر می‌رسد برای استفاده در نشر رومیزی مناسب نیست که طراح هم به همین منظور خانواده‌ی فونت ایران را طراحی کرده است. (۶/۱۰)
۷- نداشتن مشکل در اتصالات و ترکیبات:
این فونت در این زمینه خوب عمل می‌کند، به جز موارد نادری که در آن فواصل بین حروف باعث سفیدی زیاد یا در هم رفتگی می‌شود. همچنین این فونت تا به حال چندین بار آپدیت شده است. (۸/۱۰)
۸- نوآوری:
خانواده‌ی فونت ایران‌سنس می‌تواند نمره‌ی خوبی در این زمینه دریافت کند. (۹/۱۰)
۹- زیبایی:
این از آن فاکتورهایی هست که توضیح دادنش دشوار و مصادیقش کاملن شخصی‌ست. بنابراین امتیاز این بخش بدون توضیح اضافی و با در نظر گرفتن تمام موارد زیبایی‌شناسی فونت فارسی و تناسبات بصری داده می‌شود. بی‌شک سایتهایی که از این فونت استفاده می‌کنند، خوانایی و جذب مخاطب بیشتری دارند. (۸/۱۰)
۱۰- کپی‌رایت، لایسنس و امکان خرید:
این فونت به صورت رایگان عرضه نشده است و برای استفاده از آن علاوه بر پرداخت مبلغی برای خرید، باید لایسنس متناسب جهت استفاده در امور تجاری مختلف تهیه کنید. (۵/۱۰)
پیشنهاد: آپدیت جدیدی جهت بهبود فونتها ارائه شود. همچنین بسیار بهتر است که از سردرگمی خریداران فونتهای ایران کاسته شود. فروشگاه فونت ایران مانند فروشگاه‌های خارجی با امکان پیش‌نمایش با متن دلخواه، پی‌دی‌اف، اطلاعات شفاف و دقیق درباره‌ی وزنها و ورژن‌های مختلف آپدیت شود. نیز به طور کلی خرید جداگانه‌ی فونت و لایسنس حذف شود. در این زمینه هم مانند سایت‌های خارجی، کاربردهای مختلف یک فونت مانند پرینت، وب، سرور، ای‌بوک، اپلیکیشن و… با قیمت‌های مختلف در نظر گرفته شود و کاربر یک بار مبلغی را بپردازد. در حال حاضر کاربر (مخصوصن ایرانی) متوجه نمی‌شود که فونتها پس از خریده شدن آنهم با رقم نه چندان پایین، چرا همچنان در دسترس نیستند؟ هیچ فروشگاه فونتی در دنیا به این شیوه، فونتهایش را عرضه نمی‌کند.
