«سَبُک‌باز» – بازی کارتی ایرانی بر اساس فلسفه و رباعیات خیام‌

هدف کلی بازی:

آنچه هر بازیکن در نظر دارد باید این باشد که تا جای ممکن از کارتهای منفیِ زمانه، دوزخ و اجل دوری کرده و در عوض کارتهای مثبتِ باده، بهشت و خیام را نصیب خود و در نهایت تیمش کند. برای رسیدن به این اهداف، راهکارها به طور کلی از قرار زیر است:

• منفی زدن: وقتی بازیکنی کارت سبزه یا کوزهٔ بازی شده را ندارد و می‌بیند که دست به نفع حریف است، می‌تواند با یک کارت زمانهٔ کوچکتر از برگِ سَر به حریفان منفی بزند.

همچنین وقتی تیم مقابل کارت باده بازی کرده و در حال کسب چندین امتیاز مثبت است، تیم مقابل در صورتی که نمی‌تواند برگِ بادهٔ بزرگتری بزند که برندهٔ دست شود می‌تواند با کارت زمانهٔ منفی، امتیاز مثبت حریف را کاهش دهد.

• مثبت زدن: وقتی بازیکنی کارت سبزه یا کوزهٔ بازی شده را ندارد و می‌بیند که دست به نفع خودشان است، می‌تواند با یک کارت باده (کوچکتر یا بزرگتر) به خودشان مثبت بزند.

همچنین وقتی یار خودش کارت باده بازی کرده و در حال کسب چندین امتیاز مثبت است، با یک کارت باده، امتیاز مثبت بیشتری برای خودشان کسب کند.

تصمیم‌گیری به هر حال منوط به موقعیت و امتیاز دو تیم و استراتژی و همچنین کارتهای در دست بازیکنان ممکن است به سرعت تغییر کند. اما روال کلی به همین صورت است.

معمولا نفرات اول و دوم به دست شکل می‌دهند و این نفرات سوم و چهارم هستند که می‌توانند جریان بازی را تغییر دهند و یا سرنوشتش را تعیین کنند. نفر سوم باید تصمیمش را بگیرد که تا آنجا بازی به نفع خودش و یارش است یا تیم حریف و این که الان نوبت منفی زدن است یا مثبت زدن. اگر مثبت بزند با توجه به کارتهای احتمالی نفر چهارم آیا آن را از دست خواهد داد و یا اینکه کار را تمام کرده است. نفر چهارم مطابق معمول تمام بازی‌های کارتی کار تقریبا راحت‌تری دارد و آن هم تجزیه و تحلیل دست و نتیجه‌گیری و انجام حرکت نهایی‌ست.

محاسبهٔ امتیازها:

وقتی که کارتها تمام شد، بازیکنان باید امتیازات کارتهای خود را بشمرند. مجموع امتیازات مثبت و منفی ۲ تیم (در بازی ۴ نفره) باید ۷ بشود. امتیازهای دو بازیکنی که یار هم هستند با هم جمع می‌شود.

کارتهای سبزه و کوزه که هیچ امتیازی ندارند، اما مجموع امتیازات منفی کارتهای زمانه ۲۴-=۱۲×۲- و مجموع امتیازات مثبت کارتهای باده ۳۶+=۳×۱۲+ می‌باشد. همچنین کارت دوزخ ۷-، کارت بهشت ۷+، کارت خیام ۱۰+ و کارت اجل ۱۵- امتیاز دارند. به عنوان مثال امتیاز یک دست می‌تواند برای ۲ تیم عبارت باشد از: ۱۲+ و ۵- که مجموعشان می شود ۷.

جمع و تفریق امتیازها با نگاه کردن به امتیاز هر کارت که در زیر نشان کارت نوشته شده است، به آسانی میسر می‌شود.

امتیازهای ویژه:

• اگر تیمی تمام کارتهای زمانه را جمع‌آوری کند، هیچ امتیاز منفی‌ای بابت این کارتها دریافت نخواهد کرد، اما تیم مقابل ۲۴ امتیاز منفی می‌گیرد. از آنجا که پس از یک دور بازی متوجه خواهیم شد که در واقع بسیاری از اتفاقات بازی ممکن است از دست ما در برود (ر.ک: فلسفهٔ خیامی) این گزینه برای این است که شرایط را تعدیل کند.
• اگر تیمی هر ۴ کارت ویژه (دوزخ، بهشت، خیام و اجل) را در میان کارت‌های خورده شدهٔ خود داشته باشد، به محض اطلاع از آن می‌تواند حالت «چهار کارت» اعلام کند. به این معنی که آن دست در همان لحظه متوقف شده و آنها صاحب ۳۶ امتیاز مثبت خواهد شد. تیم مقابل، فارغ از کارتهایی که به دست آورده و یا از دست داده است، در آن دست ۲۴ امتیاز منفی دریافت می‌کند. این حالت ویژه به این منظور در نظر گرفته شده است که بازیکنان همواره مواظب کارتهای ویژهٔ خود باشند و بدانند که در صورت از دست دادن و اشتباه بازی کردن آنها، کارشان در ادامهٔ بازی بسیار دشوار خواهد شد.

بازی با کارت‌های خیامی، پس از مدتی برای بازیکنان جا خواهد افتاد. به عنوان مثال بازی کردن کارتهای سَر باده مانند ۱۰، ۱۱ و ۱۲ باده (که مثبت هستند) استراتژی خوبی برای به دست آوردن امتیاز نیست، چرا که حریفان بلافاصله کارتهای کوچکتر منفی‌دار زمانه را به سوی شما روانه می‌کنند و شما هم به علت بزرگ بودن کارت باده‌تان، مجبور به جمع کردن دست خواهید بود.

بازی کردن کارتهای بادهٔ کوچک مانند ۱، ۲ و ۳ هم طعمهٔ خوبی برای حریفانی‌ست که کارتهای بزرگتری چه در نوع باده و چه در انواع سبزه و کوزه دارند. در این حالت آنها کارت نازنین مثبت شما را مال خود می‌کنند.

بازی کردن کارتهای منفی زمانه در شماره‌های ریز، می‌تواند به حریفان شما منفی بزند. اما این کار زیاد طول نمی‌کشد. همچنین حریفان شما وقتی که چاره‌ای جز برداشتن کارتهای منفی شما نداشته باشند می‌توانند با بازی کردن یک کارت بادهٔ بزرگ، اثر منفی کارت زمانه را خنثی کنند و حتی یک امتیاز هم کسب کنند!

وقتی که بازی تیمی را هم به شرایط بالا اضافه کنیم، اوضاع خیلی هیجان‌انگیز می‌شود:

مثال: شما کارت ۳ زمانه را بازی می‌کنید که به تیم مقابل منفی بزنید، اما در عین حال نمی‌دانید که هم‌تیمی شما چه کارتهایی دارد. نفر دوم و رقیب شما از آنجا که می‌بیند کارت منفی کوچکتری (۱ یا ۲ زمانه) در دست ندارد، تصمیم می‌گیرد که با یک کارت بادهٔ بزرگتر مثلا ۸، دست را صاحب شود. به این ترتیب اون اثر کارت زمانهٔ منفی شما را خنثی کرده و کارت بادهٔ خود را نیز از قربانی شدن در دست‌های آینده نجات داده است.

حالا نوبت به نفر سوم که یار شماست می‌رسد، او می‌تواند با توجه به کارتهای خود ۲ تصمیم جالب بگیرد که جریان بازی را عوض کند: ۱- یک کارت زمانهٔ کوچکتر از ۸ بازی کند که دوباره امتیاز مثبت دست منفی شود و تیم مقابل منفی بخورد. ۲- یک کارت بادهٔ بزرگتر از ۸ بازی کند و دوباره دست را مال خود کرده و مثبت بیشتری را برای تیمش جمع‌آوری کند.

و اما نفر آخر: ۱- او می‌تواند در صورت بازی شدن کارت باده توسط نفر سوم، یک بادهٔ بزرگتر زده و کل دست را با ۷=۲-۹ امتیاز مثبت به دست بیاورد. ۲- در صورت بازی شدن کارت منفی زمانه توسط نفر سوم، باز یک کارت باده زده و اثر دو کارت منفی زمانه را کمتر کند.

کارتهای ویژه را هم در موقعیت بالا در نظر بگیرید!

مدیریت بحران با کارت‌های ویژه:

کارتهای ویژه، هیجان جالبی به بازی می‌دهند. شما از همان ابتدای دست، مترصد فرصتی هستید که از شر کارتهای ۷- و ۱۵- امتیازی دوزخ و اجل خود خلاص شوید. اما بهترین موقع زمانی‌ست که کارتهای باده (که امتیاز مثبت دارند) بر روی زمین زیاد باشد که بتوانید اثر منفی کارت خود را کاهش دهید. یا اگر بتوانید هنگامی که نفرات دیگر، کارت بهشت یا خیام با امتیاز مثبت خود را بازی کرده اند، کارتهای منفی خود را بازی کنید که چه بهتر!

مثال: نفرات اول و دوم و سوم همه کارت‌های باده بازی کرده‌اند. بنابراین امتیاز دست روی زمین ۹+ شده است. برگ برنده از نفر سوم و تیم رقیب شماست. شما یک کارت دوزخ یا اجل دارید که اگر الان بازیش نکنید، ۷- و ۱۵- امتیاز برایشان دریافت خواهید کرد. اما در این شرایط با زدن کارت دوزخ، درست است که ۷- امتیاز می‌گیرید، اما با ۹ امتیاز مثبت سه کارت روی زمین، در واقع ضرر که نمی‌کنید هیچ، ۲+ هم دریافت می‌کنید! همچنین با زدن کارت اجل هم درست است که نهایتا ۶- می‌شوید، اما توجه داشته باشید که تیم رقیبتان را از ۹ امتیاز شیرین شیرین محروم کرده‌اید و در واقع اختلاف شما با حریفتان ۳ امتیاز کمتر شده است!

همچنین مواقعی که بازیکنی کارتهای بهشت یا خیام که ۷ و ۱۰ امتیاز مثبت دارند را بازی کرد، شما می‌توانید با زدن کارتهای دوزخ و اجل، بازی استراتژیکی از خود نشان دهید. اگر کارت دوزخ را زیر کارت بهشت حریفتان بزنید، اثر کارت بهشت او خنثی شده و هیچ امتیاز مثبتی دریافت نخواهد کرد. شما هم از شر کارت منفی‌تان خلاص شده‌اید! اگر کارت اجل را بر روی کارت خیام حریفتان بزنید، درست است که ۵- امتیاز می‌گیرید، اما به هر حال از کسب ۱۰ امتیاز مثبت توسط حریفتان جلوگیری کرده و اثر منفی کارت ۱۵- خود را نیز تعدیل کرده‌اید!

توضیح و شرح بیشتر استراتژی‌های بازی مخصوصا با در نظر گرفتن حالتهای خاص و امتیازهای ویژه، ممکن است از لذت کشف و تجربهٔ دوستان بکاهد. پس به همین میزان بسنده کرده و باقی را به قوهٔ تخیل شما واگذار می‌کنیم.

اتمام بازی:

بازی هنگامی تمام می‌شود که یکی از تیم‌ها به امتیاز  ۷۰+ یا ۷۰- برسد. واضح است که تیمی که به امتیاز ۷۰+ رسیده برنده و تیمی که به امتیاز ۷۰- برسد بازنده است. این امتیاز می‌تواند به صورت توافقی و پیش از بازی با مقادیر بیشتر مضرب ۷ تغییر کند.

بدیهیات:

بازیکنان حق تقلب، صحبت و یا ایما و اشاره ندارند. نمی‌توانند راجع به کارتهای خود صحبت کنند و یا هر گونه سرنخی به یارشان برسانند. در هنگام توزیع کارتها و انداختن و بُر زدن نیز هر گونه جابجایی و تغییر در روال عادی پخش کارتها، تخلف محسوب می‌شود و تیم مقابل حق اعتراض و ترک بازی را دارد. البته امیدواریم که چه این بازی و چه دیگر بازی‌ها در محیطی دوستانه و برای لذت از با هم بودن انجام شوند.

طراحی:

از آنجایی که در واقع یک طراح گرافیک و فونت هستم و طرفدار سبک مینی‌مال در دیزاین، کارتها ساده و تایپوگرافیک و اطلاع‌رسان طراحی شده‌اند و خبری از شلوغ‌کاری نیست که مبادا در این بازی دقیق، حواس بازیکنان را پرت کند. فرم‌های ۴ نوع کارت، عناصر ساده شدهٔ عنوانشان یعنی کوزه، سبزه، زمانه و باده هستند.

تهیه و تنظیم و طراحی بازی و کارتها: شهاب سیاوش، بهمن سال ۱۳۹۵