همزه یکی از علامت‌های الفبای عربی‌ست که در حالات مختلف به چندین شکل تبدیل شده و نوشته می‌شود: ء أ إ ئ ؤ
اما «یای اضافه» یا «یای کوچک» یا آن چیزی که برخی به آن «شش کوچک» هم می‌گویند نه همزه است و نه شش. این علامت کوچک‌شده و مختصر شدهٔ «ی ربط» بوده که بعد از کلماتی که به «ه» ختم می‌شده‌اند به صورت حرفی شبیه به «ی» نوشته می‌شده. پس از وارد شدن به دوران تکنولوژی و تبدیل حروف عربی و بعد فارسی به فونت‌ها، از آنجا که نخستین نسخه‌های فونت‌ها توسط طراحان خارجی و یا با مشورت اعراب طراحی شده، دقت زیادی به «یای اضافهٔ فارسی» نشد. حتی ایرانیان هم همزه را با آن اشتباه گرفته و فونت‌ها هم به همین صورت طراحی شدند که با زدن دکمه‌ای همزه بر روی «ه» قرار می‌گرفت که نشانهٔ «شش کوچک» باشد. متاسفانه، این مشکل همین حالا هم وجود دارد و با وجود این که در سال ۱۹۹۳ یونیکد Arabic Letter Heh With Yeh Above را اضافه کرد اما هنوز هم در اکثر فونت‌ها خبری از این نشانه نیست و همچنان همزه به جایش استفاده می‌شود.
اما شاید به همین دلیل اشتباه شدن همزه و «یای ربط» بود که فرهنگستان زبان ایران تصمیم گرفت که به جای حل کردن مشکل از راه درست، بدعت جدیدی بگذارد و «یای تنها با نیم‌فاصله» را به جای «یای ربط» به رسم‌الخط فارسی اضافه کند! به این ترتیب ترکیبات نامانوسی مانند «دوچرخه‌ی من» و «خانه‌ی کورش» به فارسی اضافه شد.
چنانچه شما هم به این موضوع اهمیت می‌دهید، پیشنهاد می‌کنم که با نصب «کیبورد استاندارد فارسی» در گام اول تایپ کردن «یای ربط» را با فشردن Shift+N بر خود آسان کنید و در گام دوم از فونتهای استانداردی استفاده کنید که بین همزه و «یای ربط» تفاوت قائل شده باشند. «یای ربط» به شکل یک «ی» کوچک است و همزه هم که شکلش مشخص است.
البته حتی کیبورد استاندارد فارسی هم دکمهٔ جداگانه‌ای برای نوشتن «یای ربط» در نظر نگرفته و به جای آن ترکیب «ه + همزه» را به «هٔ» تبدیل می‌کند که چنانچه فونت مورد استفادهٔ شما در این حرف به خصوص همزه را با «یای ربط» عوض کرده باشد، مشکل حل می‌شود.
بنابراین این بخش مربوط به طراحان کیبورد استاندارد می‌شود که برای «یای کوچک» یک دکمهٔ جدا از «همزه» در نظر بگیرند که ترکیب دو حرف و علامت متفاوت و در نتیجه درست باشد.
تصویری از «یای کوچک» در قدیمی‌ترین نسخهٔ خطی شاهنامه:
پ.ن: در هنگام تحقیق برای نوشتن این متن متوجه شدم که فرهنگستان چند سال پیش دست از سر «یای تنها» برداشته و دوباره «یای کوچک» را پیشنهاد کرده است. اما متاسفانه اطلاع‌رسانی این قدر ضعیف بوده که هنوز هم بسیاری تصور می‌کنند که «یای تنها» شیوهٔ نگارش درست است:
ـ براى کلمات مختوم به هاى غیرملفوظ، در حالت مضاف، از علامت «ء» استفاده مى‌شود:
خانهٔ من، نامهٔ او
و بعد هم در پانویس توضیح داده که: این علامت کوتاه شدهٔ «ى» است.
جدا از بخش اختصاص دکمه به «شش کوچک» در کیبورد استاندارد فارسی، ما تنها می‌توانیم بخش نگارش درست را در محیط‌های نرم‌افزاری به درستی انجام دهیم و این که فونت در این زمینه کوتاهی کرده و یا نشانهٔ درست را طراحی نکرده است، می‌تواند بعدها اصلاح شود و یا با تغییر فونت درست «دیده شود».
