وقتی چند وقت پیش از طریق یه مقالهٔ انگلیسی که دربارهٔ خطهای مورد استفادهٔ نابینایان بود توجهم به خط بریل و فونت انگلیسیش جلب شد، خیلی سریع شروع کردم به جستجو در اینترنت به دنبال این که ببینم کی فونت بریل فارسی رو طراحی کرده و اگه بشه کمکی کرد و…
اما با این حقیقت ترسناک مواجه شدم که نه تنها هیچ فونت بریل فارسی‌ای نداریم، بلکه وقتی به انگلیسی به دنبال فونت بریل عربی هم بگردیم هیچی دستگیرمون نمی‌شه. چند لحظه بعد از اون بود که فهمیدم چرا اینجوریه. به طور کلی ۳ دلیل می‌شه براش پیدا کرد:
- الفبای فارسی از راست به چپ نوشته می‌شه، ولی به هر دلیل (واقعن بی‌مورد) و عجیبی که حالا بوده – مثل یکسان کردن جهت تمام خطوط بریل – خط بریل فارسی از چپ به راست نوشته می‌شه! اما در عین حال جهت خود حروف در داخل بلوک‌های شش‌تایی نقطه‌ها از راست به چپ هست! به همین دلیل و چون نمی‌شد که فونت فارسی با کیبورد فارسی و کاراکترهای استاندارد فارسی از چپ به راست حرکت کنه، هیچکس به سراغ طراحی فونت بریل فارسی نرفته بود. (جهت حروف در یونیکد یک مرحله بالاتر از فونت قرار داره و نمی‌شه در داخل فونت کاری کرد که جهت حروف عوض شه.)
- در ادامهٔ دلیل بالا، سخت‌افزارهای مخصوص نابینایان مثل چاپگرها و نمایشگرها خودشون از طریق پترن‌های یونیکد بریل و با نرم‌افزارهای داخلی خودشون عمل تبدیل و ترجمه رو انجام می‌دادن و در واقع نیاز به فونت رو از این طریق حل کرده بودن.
- با وجود این که به طور تئوری می‌شه یک متن بریل رو حرف به حرف به فارسی (یا هر زبان دیگه‌ای که براش طراحی شده) ترجمه کرد، اما معمولن این کار رو فقط تازه‌کارها انجام می‌دن و مراحل یا گریدهای دیگری وجود داره که بعد از اون یه سری عبارات و اصطلاحات و… تنها با یک بلوک نشون داده می‌شه و به این دلیل شاید تصور شده بود که نمی‌شه فقط با یه فونت عمل ترجمه رو هم انجام داد و به همین خاطر حالا که نیاز به نرم‌افزار ترجمه بود و عمل خروجی گرفتن هم تنها با سخت‌افزارهای خاص انجام می‌شد، پس فونت رو لازم نمی‌دونستن.
همهٔ این موارد با اینکه درست هستن، اما من همچنان تصور می‌کردم و می‌کنم که فونت بریل فارسی خیلی جاها می‌تونه استفاده بشه. اگه بخوایم کتابها و نوشته‌های بلند و یا متن وبسایتها خیلی سریع برای نابینایان و یا کم‌بینایان قابل خوندن (اگه نخوایم از لفظ «ترجمه» استفاده کنیم) بشه می‌تونیم با یه کلیک متن رو با این فونتها به بریل فارسی برگردونیم و بعد هم با هر سخت‌افزاری که داریم نمایش و یا چاپش کنیم.
یا به عنوان مثال اگه اشخاصی که نابینا نیستن و مربی یا آموزگار و محقق و نویسنده و… در زمینهٔ بیماریهای دید و امور مربوط به نابیناها هستن شاید بخوان از این فونتها استفاده کنن. بنابراین اینجا بود که با وجود چند موردی مخالفت (چه از دوستان ایرانی و چه استادان تایپ خارجی) مبنی بر این که ترجمهٔ فونت‌محور فایده‌ای نداره و باید متن رو در سطح نوشتار ترجمه کرد، تصمیم گرفتم فونت بریل فارسی رو طراحی کنم. سادگی کار و عدم نیاز به هیچ نرم‌افزار و افزونه‌ای هدف اصلی بود.
فونتهایی که در ادامهٔ پست می‌تونین به رایگان دانلودشون کنین در ۴ نسخه طراحی شدن. اولی فونت بریل فارسی همراه با دایره‌های توخالی برای وضوح بیشتر حروف هست. دومی همون فونت بدون دایره‌های توخالی و فقط با دایره‌های سیاه. سومی و چهارمی همین دو فونت اول هستن اما تمام حروفشون آینه‌ای یا به اصطلاح flip شدن. اما چرا؟ همون طور که بالاتر گفتم، حروف خط بریل فارسی از چپ به راست هست. بنابراین اگه متن از پیش نوشته‌شده‌ای رو به فونتهای بریل فارسی برگردونیم، تمام نوشته‌ها از راست به چپ دیده می‌شن و همون طور که بالاتر نوشتم، تغییر جهت متن در نرم‌افزارهای نشر رومیزی یا طراحی گرافیکی هم کمکی به ما نمی‌کنه. پس دو نسخهٔ آینه‌ای هم تو بسته گذاشتم که در مواردی که دوستان خواستن یه متن طولانی رو بدون نیاز به نرم‌افزار ترجمه که معمولن فقط همراه با چاپگرهای بریل عرضه می‌شه به خط بریل فارسی تبدیل کنن، به راحتی نتیجهٔ نهایی کارشون رو تو یه نرم‌افزار گرافیکی از محور افقی flip کنن تا نوشته به بریل استاندارد فارسی تبدیل بشه. تصویرهای پایین هر چهار نسخهٔ فونت بریل فارسی رو نشون می‌دن:
از طریق لینک پایین می‌تونین این فونتها رو هم برای نصب در کامپیوترهای رومیزی و هم موبایل و تبلت و البته اپلیکیشن و وب در ۲ فرمت ttf و woff دانلود کنین و به هر موسسه، سازمان، گروه، انجمن، سایت و… مخصوص نابینایان که می‌شناسین اطلاع بدین که شاید برای یه پروژه‌ای مناسبشون بود. لطفن به جای فایلهای فونت، لینک همین صفحه رو بدین. چون ممکنه فونتها به روز رسانی بشن و بهتره که همه به آخرین نسخه دسترسی داشته باشن. در این فونتها نه تنها حروف فارسی، بلکه حروف عربی و علائم و اعراب هم طراحی شدن. واضحه که باید برعکس بودن جهت حروف رو خودتون با یکی از راه‌هایی که گفتم یا در ادامه می‌گم و یا خودتون می‌دونین بر طرف کنین. با این فونتها حداقل تمام حروف رو با کیفیت وکتور و در یک فونت در کنار هم دارین 🙂
هر گونه پیشنهاد و اصلاح و ایده‌ای که دارین برای بهتر کردن این فونتها و یا دور زدن یا override راست به چپ با فونت و کیبورد فارسی لطفن از طریق کامنت در انتهای پست و یا بخش «تماس با من» اطلاع بدین.
یک ترفند برای فوتوشاپ:
اگه می‌خواین تو فوتوشاپ با همین فونت بریل فارسی (نسخهٔ عادی و نه آینه‌ای شده) از چپ به راست بنویسین و هیچ چیزی دیگه‌ای رو تغییر ندین از این ترفند استفاده کنین. به این مسیر برین و Text Engine خاورمیانه رو غیرفعال کنین. در این حالت متن دیگه از راست به چپ نوشته نمی‌شه و شما می‌تونین با فونت بریل فارسی به راحتی از چپ به راست بنویسین. البته توجه داشته باشین که این فقط یک ترفند هست و یه راه‌حل اساسی نیست. همین طور باید در نظر داشته باشین که در این حالت تمام فونتهای فارسی به این وضعیت در میان. بنابراین بعد از این که کارتون تموم شد بهتره دوباره تنظیمات رو به حالت عادی برگردونین.
۱۰۰۰۰ توما‌ن ۳۰۰۰۰ توما‌ن یا یه فونت دیگه رو بخرین 😉
اما بعد از مطالعهٔ همون مقاله‌ای که اول پست راجع بهش نوشتم، متوجه شدم که گروهی در آمریکا تحقیقات بسیار جالبی دربارهٔ خط بریل و میزان یادگیری نابینایان و… انجام دادن و بعد از سالها پژوهش تونستن به یه خط جایگزین بسیار ساده‌تر و بهتر برسن. خب مسلمه که من هم تصمیم گرفتم نسخهٔ فارسیش رو طراحی کنم. با من همراه بشین تا به سراغ این خط ابتکاری بریم:
